تفاوت های نظام آموزش وپرورش ایران وژاپن
تفاوت های نظام آموزش وپرورش ایران وژاپن
نگاهی به ژاپن
کشور آتش‌فشانی و زلزله‌خیز ژاپن از ۴ جزیزه‌ی بزرگ و ۳۹۰۰ جزیره‌ی کوچک تشکیل شده است. مساخت ژاپن ۳۷۸ هزار کیلومتر مربع (کمتر از یک چهارم وسعت ایران) و جمعیت آن ۱۲۵ میلیون نفر (تقریبا ۲ برابر ایران) است. بیش از ۶۷ درصد این کشور را کوه و جنگل و ۱۵ درصد آن را زمین‌های کشاورزی فرا گرفته است. این کشور فاقد هر گونه منابع طبیعی مثل نفت و گاز است ولی درآمد سرانه‌ی مردم آن ۳۸ هزار دلار (۱۵ برابر ایران) می‌باشد. این نشانگر آن است که سطح رفاه در این کشور آسیایی از آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی نیز بالاتر است و توجه به نیروی انسانی و مدیریت آن ، راز توسعه و پیشرفت ژاپن بوده است.
عمر متوسط مردان ژاپنی ۷۸ و عمر متوسط زنان این کشور ۸۵ سال است. (۱۵ سال بیشتر از ایران) دین و آیین مردم ژاپن “شینتو” و “بودایی” است و پیروان این آیین‌ها حدود دو برابر جمعیت ژاپن هستند. زیرا بیشتر مردم این کشور به هر دو آیین معتقدند. “شینتو” مجموعه‌ای از باورهای دیرینه‌ی ژاپنیها است که بر اساس آن کلیه‌ی مظاهر طبیعت ، مانند کوه و ستاره و دریا خدایگان جداگانه‌ای دارند و باید پرستش شوند. طبق آیین “شینتو” روح انسان بعد از مرگ جاودانه باقی می‌ماند اما جهان دیگری وجود ندارد. بنابراین پاداش و کیفری هم برای اعمال آدمی نیست.
آیین بودایی در اواخر قرن ششم پیش از میلاد (۲۶۰۰ سال قبل) توسط بودا و در کشور هند پایه‌گذاری و از طریق چین و کره به ژاپن راه یافت. طبق آیین بودایی ، روح افراد پس از مرگ به بدن فرد دیگری منتقل میشود و در آنجا برحسب راحتی و سختی زندگی او ، به پاداش یا عقاب می‌رسد. مهم‌ترین ویژگی مردم ژاپن سخت کوشی ، قناعت ، نظم و روحیه‌ی همکاری و مشارکت آنهاست.
تاریخ مدارس ژاپن
تاریخ آموزش و پرورش ژاپن را میشود به دو دوره‌ی قبل و بعد از «انقلاب میجی۱» تقسیم کرد. این انقلاب ۲۰ سال بعد از اصلاحات امیرکبیر در سال ۱۸۶۸ میلادی آغاز و ادامه پیدا کرد. تا قبل از این انقلاب ۲ نوع مدرسه در ژاپن بود «مدارس هانکو» ویژه‌ی سامورایی‌ها و «مدارس تراکویا» مخصوص مردم عادی. در سال ۱۸۷۱ یعنی ۳ سال بعد از انقلاب میجی ، آموزش وپرورش ژاپن تاسیس شد. در سال ۱۸۷۲ تقریباً ۲۸ درصد از افراد لازم‌التعلیم به مدرسه‌ی ابتدایی می‌رفتند و یک صد هزار نفر در دبیرستان ثبت‌نام کردند. در سال ۱۹۲۰ این میزان به یک میلیون و دویست هزار نفر افزایش پیدا کرد. در سال ۱۹۴۸ آموزش نابینایان اجباری شد. در سال ۱۹۸۶بیش از ۹۰ درصد کودکان ژاپنی به پیش‌دبستانی رفتند و ۹۴ در صد دانش‌آموزان به مرحله‌ی دوم دبیرستان راه یافتند.
ساختار آموزش وپرورش ژاپن
تعلیم و تربیت ژاپن به عهده‌ی وزارت آموزش و پرورش ، علوم و فرهنگ ژاپن است. این وزارت ، آموزش کودکان را از دوره‌ی ابتدایی آغاز میکند و تا پایان دانشگاه ادامه می‌دهد. علاوه بر مدارس و دانشگاه ، مراکزی مانند موزه‌ها ، نمایشگاه‌ها ، سالن‌های تئاتر و سینما نیز زیر نظر این وزارت هستند. نحوه‌ی اداره‌ی مدارس ، انتخاب کتاب‌های درسی ، استخدام نیرو و تعیین روزهای فعالیت مدارس به عهده‌ی ، شورای آموزش و پرورش است. هر استان ، شهر و روستا شورای آموزش و پرورش مخصوص به خود دارد. این شوراها ۳ تا ۵ عضو دارند و توسط استاندار یا فرماندار به مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند. هزینه‌ها‌ی آموزش و پرورش همچون اداره‌ی آن بین دولت مرکزی ، استانداری و شهرداری تقسیم میشود. در سال ۱۹۸۴ حدود ۳۰ درصد هزینه‌ی مدارس را دولت ، ۴۴ درصد را استانداری‌ها و ۲۶ درصد را شهرداری‌ها به عهده داشته‌اند.
استانداردهای مدارس ژاپن
در ژاپن مساحت هر کلاس عادی ۷۴ مترمربع است. مساحت مدرسه‌ی ۶ کلاسه ۱۰ هزار مترمربع و مساحت یک مدرسه‌ی ۱۲ کلاسه ۱۶ هزار متر مربع است. هر مدرسه‌ی ابتدایی دارای اتاق تکثیر ، اتاق بهداشت ، اتاق موسیقی ، سالن غذاخوری ، سالن ورزش و استخر سر پوشیده و زمین چمن است.
در سال ۱۹۸۶بیش از ۹۵ درصد مدارس دارای سالن ورزش با مساحت حداقل ۸۰۰ متر و حدود ۸۱ درصد مدارس ابتدایی و ۷۰ درصد مدارس متوسطه دارای استخر سر پوشیده بوده است. مدارس ژاپن دارای امکانات کافی در بخش سمعی بصری هستند. در سال ۱۹۸۹ میلادی (۱۳۶۸ شمسی) حدود ۹۹ درصد مدارس دارای تلویزیون ، اورهد و ویدئو بوده‌اند. در سال ۱۹۹۸ به طور متوسط هر مدرسه‌ی ابتدایی ۱۰ رایانه داشت. این تعداد برای مدارس متوسطه بیشتر است. در سال ۱۹۹۲ بیش از ۹۹ درصد دانش‌آموزان ابتدایی و ۸۲ در صد دانش‌آموزان مدارس متوسطه ناهار دریافت می‌کردند.
آموزش در مدارس ژاپن
ساعت حضور دانش‌آموزان در مدارس ۴۴ ساعت در هفته است و ازساعت ۸ صبح تا ۴ عصر به صورت پیوسته ادامه دارد. دانش‌آموزان ابتدایی ۲۲ ساعت و متوسطه ۱۶ ساعت را در کلاس درس سپری می‌کنند و بقیه‌ی ساعات با برنامه‌هایی مانند فعالیت‌های گروهی ، جشن‌ها و ناهار و استراحت سپری میشود. (دانش‌آموزان مدارس ابتدایی ایران ۲۴ ساعت و در مقاطع راهنمایی و متوسطه ۳۳ یا ۳۶ ساعت به مدرسه می‌روند که تقریباً تمام این ساعات در کلاس سپری میشود) هر سال تحصیلی ۲۴۰ روزاست. (سال تحصیلی در ایران کمتر از ۱۸۰ روز است) در مدارس ابتدایی به ایجاد محیطی شاداب ، جذاب ، دوستانه و با نشاط ، بیشتر از آموختن مسائل علمی تاکید شده است. معلمان عقیده دارند دانش‌آموزان این مقطع برای یادگیری علم به مدرسه نمی‌آیند بلکه هدف از مدرسه دیدار دوستان است. در مدارس ابتدایی به بازی ، کار دستی ، موسیقی و خانه‌داری (آشپزی و خیاطی و نظافت) توجه بسیار میشود. این گونه برنامه‌ها یک سوم اوقات دانش‌آموزان را به خود اختصاص می‌دهد. دانش‌آموزان مدارس ژاپن از همان کلاس اول ابتدایی در برنامه‌ای با عنوان به سوی کار ، به یادگیری و انجام حرفه‌هایی مانند زراعت و صنعت می‌پردازند.
در مطالعات “تیمز” که در باره‌ی پیشرفت تحصیلی بیش از ۴۰ کشور جهان و در درس‌های ریاضی و علوم تجربی انجام گرفته است ، ژاپن در این ۲ درس و در تمام مقاطع سنی بین ۳ کشور اول بوده و ایران به همراهی کلمبیا و آفریقای جنوبی در انتهای جدول قرار دارند. هم‌چنین “پروفسور وزرا وگل” « ezra vogel » استاد دانشگاه هاروارد در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافت که دانش‌آموزان ژاپنی که دوره‌ی ابتدایی را در کشور آمریکا گذرانده‌اند هنگام بازگشت به کشور خود از همسالان خود در درس‌های ریاضی و علوم عقب‌ترند.
یادگیری در طول زندگی
یکی از برنامه‌های مدارس ژاپن اجرای برنامه‌های یادگیری در همه‌ی زندگی است. در حقیقت یادگیری در تمام عمر به اندازه‌ی آموزش و پرورش رسمی اهمیت دارد. شعار آنها این است “هر فرد در هر جا و هر زمان باید بیاموزد”. ایجاد مراکز دانشگاهی مکاتبه‌ای ، مدارس شبانه و دانشگاه سیما برای این منظور فعالیت میکند.
در زیر بعضی ویژگی‌های مدارس دوره‌ی ابتدایی و راهنمایی ژاپن را می‌خوانیم:
- به دانش‌آموز نمره داده نمی‌شود و هیچ دانش‌آموزی مردود نخواهد شد. نمره ، ابزاری برای کنترل نیست و مربی واقعا پرورش دهنده است.
- کار گروهی مبنای آموزش است. کلوپ‌ها و گروه‌های مختلف در مدارس فعال هستند و دانش‌آموز در گروه‌های مختلف عضو میشود و انجام کار جمعی را می‌آموزد.
- آموزشِ مسئولیت‌پذیری با دادن مسئولیت‌های کوچک به کودکان مثل پرورش یک گل و وادار کردن او جهت پاسخ‌گویی نسبت به این مسئولیت.
- هزینه‌ی آموزش در تمام مدارس روستاها و شهرها یکسان است.
- در ژاپن ، سرایدار وجود ندارد و وظیفه‌ی تمیز نگه داشتن مدارس حتی سرویس‌های بهداشتی به صورت گروهی به دانش‌آموزان سپرده میشود.
- در مدارس ژاپن ، گروه‌های ویژه‌ای مثل شاگرد اول‌ها ، با استعدادها ، پیشتازان و فرزانگان وجود ندارد. همه می‌توانند در اردوها و برنامه‌های مختلف شرکت کنند.
- همه‌ی دانش‌آموزان با هر شکل و قیافه و وضعیت مالی و استعداد در هر جای کشور (پایتخت و شهر و روستا) به طور یکسان آموزش می‌بینند و مدارس تیزهوشان یا مدارس ویژه وجود ندارد.
- در ژاپن استعدادها شناسایی میشود و بعد از دوره‌ی راهنمایی تفکیک‌ها صورت می‌گیرد. به کسی به خاطر یک استعداد خاص نسبت به دیگران بهای خاصی داده نمی‌شود ، چون هر کدام از دانش‌آموزان در زمینه‌ی خاصی استعداد دارند.
- در مدارس ژاپن ، شادی و سر و صدا و جنجال موج می‌زند و کسی با چوب و کتک و فحش و تشر مانع از خوشحالی و جیغ و داد و تحرک بچه‌ها نمی‌شود.
- برنامه‌های ویژه‌ای برای شاد نگهداشتن دانش‌آموزان در مدارس ژاپن در نظر گرفته میشود.
- ژاپنیها اصلا از خرج کردن برای تجهیز مدارس ابایی ندارند و بودجه‌های هنگفتی صرف تجهیز مدارس به کتابخانه ، آزمایشگاه ، زمین بازی ، وسایل ورزشی ، استخر شنا ، سالن نمایش ، وسائل سمعی و بصری و حتی گلخانه می‌کنند.
حال شما نظام تربیتی ایران را در نظر بگیرید که:
- نمره ملاک اصلی است.
- هیچ دو مدرسه‌ای مثل هم نیستند.
- تفاوت مدارس شهر و روستا ، از زمین تا آسمان است.
- کافی است دانش‌آموزی نمرات خوبی داشته باشد تا به عنوان گل سر سبد مدرسه انتخاب شود.
- یک دانش‌آموز به دلیل کسب نمرات خوب ، حق شرکت در تمام اردوها را دارد و فلان دانش‌آموز دیگر در طول تمام دوران تحصیل حتی یک اردو هم نتوانسته برود.
- تشکیل گروه‌هایی مثل فرزانگان و پیشتازان و استفاده‌ی خاص افراد این گروه‌ها از امکانات آموزش و پرورش , که متاسفانه افراد این گروه‌ها معمولا همان شاگرد اول‌های مدارس هستند.
- تعدادی از دانش‌آموزان به دلیل وضعیت مالی خوب و رفتن به مدارس خاص ، آینده‌ی تضمین شده‌ای دارند و بسیاری از دانش‌آموزان پر استعداد به دلیل وضعیت مالی نا مطلوب امکان رشد ندارند.
- آموزش کار گروهی هم که دیگه نیاز به گفتن ندارد.
- وضعیت تجهیز مدارس هم . . . (بسیاری از امثال ما تا دوره‌ی دانشگاه فقط یکی دو بار به آزمایشگاه رفته‌ایم که امکان دست زدن به وسائل را هم نداشتیم)
————————————————-
۱- ژاپنیها در سال ۱۸۶۸ در زمان امپراتوری «موتوسو هیتو» (Mutsuhito) به اتفاق صدر اعظمش «هیرو بومی ای تو» (Hirobumi Ito) اقدامی انجام دادند و دست «شگون‌ها» (Shogoun) یا سپهسالاران کل و عوامل نفوذی سنت گرا ، مرتجع و فاسد را از دربار ژاپن کوتاه کردند. از ۱۸۶۸ تا ۱۸۸۹ یعنی به مدت ۲۱ سال آنها با ساختن دارالفنون‌هایی شبیه اروپا و فرستادن محصل به خارج و استخدام اساتید خارجی ، ژاپن را به قول “آلبرماله” – مورخ فرانسوی – به اندازه‌ی ششصد سال جلو بردند.
سرزمینی که به صورت سنتی به کشور آفتاب طالع معروف بود ، در اثر این دگرگونی بزرگ فرهنگی که در تاریخ ژاپن به «انقلاب میجی» (Meigi) (نهضت صلح روشن) معروف شد ، در ردیف قدرت‌های اروپایی قرار گرفت. به طوری که در ۱۹۰۵ میلادی (۱۲۸۴ شمسی) ژاپن یگانه کشور آسیا بود که روسیه ، یعنی بزرگترین کشور اروپایی ، را طی جنگ دریایی “تسو شیما” شکست داد. و در واقع آفتاب بخت ژاپن طالع گردید و در زمره‌ی قدرت‌های بزرگ جهان در آمد. میرزا تقی‌خان امیرکبیر چهارده سال قبل از ژاپنیها دست کسانی چون سلطنه‌ها ، دوله‌ها و افراد فاسد با نفوذ را از دربار ایران کوتاه کرده بود. آنها در دربار ناصرالدین شاه همان مقامی را داشتند که شگون‌ها در دربار ژاپن ، ولی افسوس که دست اجنبی این راد مرد را از ایران گرفت.
ایران و ژاپن هر دو کشورهایی آسیایی هستند با فرهنگ و تمدنی باستانی یکی در شرقی ترین و دیگری غربی ترین نقطه این قاره کهن اما با وجودیکه ما با کشور ژاپن تقریباً همزمان با علوم جدید و راه و رسم آموزش به روش نو، در مغرب زمین آشنا شدیم تفاوت بین سیستم ما و ژاپنی های از نظر کارآیی از زمین تا آسمان است راستی چرا این همه تفاوت بوجود آمده است ما در اینجا سعی داریم که این موضوع را مورد کند و کاو قرار دهیم :
1- برخلاف ایران کشور ژاپن به لحاظ الگوبرداری درست از غرب و با تکیه بر سنت های اصیل ملی، کار خود را از آموزش شروع کرد. در دور افتاده ترین روستاها، با همکاری مردم، به طور جدی، مدارس ابتدائی را تأسیس و گسترش داد. معلمان این مدارس برای تدریس علوم از روش یادگیری از طریق عمل را به مورد اجراء در آوردند حالا شما مقایسه کنید با ایران که اولا این الگوبرداری بدرستی صورت نگرفت و ثانیا خیلی از کسانی که خود را پیشرو علم و دانش و مروج مذهب می دانستند با این مدرسه های جدید مخالفت کرده و آن را تحریم کردند چون منافع آنها را به خطر می انداخت و مکتب های آنها را به تعطیلی می کشاند !
۲- ژاپنیها ، برای خانه های مسکونی خود حداقل و برای مدارس حداکثر وسعت را در نظر گرفتند. در آموزش از روش شاگرد محوری بهره گرفتند. اما در ایران هنوز هم ما با کمبود فضای آموزشی مواجه هستیم مدارس ما مانند دخمه و زندان است و جای شگفتی نیست که چرا بچه ها این همه از این فضای گرفته و مغموم فراری اند و آهنگ فیتیله فردا تعطیله از همینجا سرچشمه گرفته است !
۳- این شعارهای توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی و جر و بحث های آن را که در دوران اصلاح طلب ها باب شده بود بخاطر دارید ؟ ولی مسئولان سیاسی و علمی و فرهنگی ژاپن از این بحث ها نکردند بجای حرف زدن عمل کردند به گونه ای که برخلاف آنچه عده ای تصور می کنند، آنها ابتدا از توسعه ی آموزشی و علمی شروع کردند و بعد به دنبال آن، به توسعه ی اقتصادی دست یافتند در واقع مبنای اصلی توسعه اقتصادی ژاپن توسعه آموزشی در این کشور بوده است شاید شما ندانید که بزرگترین سرمایه ژاپن نیروهای انسانی آموزش دیده آن است و نه ثروتهای مادی !
۴-دوران حکومت پادشاهان خائن و بی کفایت قارجاریه که مملکت را سراسر به نیستی سوق می دادند یک امیر کبیری پیدا شد که مثلا کار فرهنگی کرد و دارالفنون را تاسیس کرد همین اقدام کوچک وی را هم تاب نیاوردند و او را سرنگون کردند و طبیعتا هدف های اصلی او را نیز فراموش کردند.در کشور ما علوم طبیعی تدریس می شد و فقط در تئوری و از عمل خبری نبود هنوز هم نظام آموزشی ما فقط حرف زدن است وکاری به یادگیری عملی ندارد !
۵- درژاپن به مانند کشورهای صنعتی غربی در مدارس شاگرد و معلم با کار وکوشش و تلاش شبانه روزی، در آزمایشگاه های کوچک و بزرگ، قوانین طبیعی را با روش علمی کشف کردند، و به گونه ای عمل می کردند تا جنبه های کاربردی آن را پیدا کنند و بدین ترتیب مبانی صنعت و تکنولوژی مدرن و پیشرفته امروزی را پایه گذاری کردند ولی ما دچار تنبلی ذهنی بودیم و فقط به تقلید از غرب روی آوردیم
۶- در ایران استعدادهای درخشان هرز می رود و استعدادهای ایشان را تباه ساختیم. مستقیم ترین راه تدریس علوم را که روبرو کردن دانش آموز با پدیده های طبیعی است، رها ساختیم و از دانش آموزان خود خواستیم که فقط عبارتی که قانون را بیان می کند، از بر کنند و این حفظ کردنهای بدون منطق و بی فایده استعدادها را نابود کرد درد این اواخر هم که مثلا خواستیم نخبه پروری کنیم نتایج اش را دیدیم که چگونه همه این افراد جذب صنایع و دانشگاههای غربی شدند
۷- ما ساده ترین روش را انتخاب کردیم نفت را فروختیم و فرآورده های آن را با قیمت های چند صد برابر وارد کردیم
۸- روش تدریش و دانش و آگاهی معلمان خیلی مهم است ما معلم هایی داریم که سواد و دانش و توانایی لازم را برای امر خطیر تدریس ندارند اغلب از سر ناچاری به استخدام آموزش و پرورش در آمده اند چون در رشته پزشکی ومهندسی قبول نشده اند . ! چنی آدمی نه انگیزه تدریس دارد و نه توانایی و علاقه این کار را و بازدهی وی هیچ است .ولی معلمان در کشورهایی چون ژاپن از بین خوش استعدادترین، علاقه مندترین و آگاه ترین و دلسوزترین دانش پژوهان انتخاب می شوند و پس از کسب آموزش های نو و مناسب برای تدریس فرستاده می شوند .
9- وقتی غرب از خواب چند ساله قرون وسطی بیدار می شد ما تازه داشتیم بخواب می رفتیم و چنان غافل ماندیم و به وسیله ایادی استعمار و دوستان نادان گاهی به آخرت گرایی مطلق دعوت شدیم که نداشتیم جهان دارد چهار نعل پیش می رود و ما در جا می زنیم
10 – بدون تعارف ما باید بپذیریم کشوری هستیم عقب مانده هستیم و هی دل خودمان را با واژه هایی چون در حال توسعه، خوش نکنیم وقتی ما هنوز نتوانسته ایم در مقابل بلا یایی همچون سیل و زلزله و برآمدگی آب دریا و ... مقاومت کنیم و ایمن باشیم و حتی قادر نبوده ایم که دردهایی همچون فساد، دروغ، جهل و بی سوادی و خرافه پرستی و سرپیجی از قانون را از جامعه خود بیرون کنیم
11- این موضوع روشن است که انسان بیش از تنبیه به تشویق نیاز دارد. تشویق به انسان عشق و امید و انگیزه می دهد و او را برای آینده سر شار از امیدواری میکند و احساس خوب بودن و ارزشمندی را در او بالا میبرد. اما در جامعه ما تشویق جایگاه برتری ندارد و ما بیشتر مایل هستیم از تنبیه و تحقیر استفاده کنیم تا تشویق. همین وضعیت باعث سر خوردگی و ناامیدی فرزندانمان میشود و ما با دست خود فرزندانمان را به سوی احساس حقارت سوق میدهیم و انرژی مثبت را از آنان میگیریم. به این ترتیب مهم ترین وظیفه ای که مدارس دارند و همانا علاقه مند کردن کودکان به یادگیری است را در کودک ناوبد می کنیم و بی جهت نیست که کودکان ما زا درس و مشق گریزانند .
يادمان باشد اگر خاطرمان تنهاشد