اول پاییز

راههای پرورش تخیل و خلاقیت کودکان

برنادت دافی
اگر بزرگسالانی خلاق و با قوه تخیل می خواهیم، باید از سال های اولیه زندگی آن ها برای این کار برنامه ریزی کنیم...

کودکان را برای زندگی تربیت می کنیم و هر خصوصیتی را که دراین سن در آنان تشویق کنیم با آنان می نماید.

اگر خلاقیت و قوه تخیل آنان را تشویق نکنیم، کودکان به بزرگسالانی خلاق تبدیل نمی شوند.
خلاقیت یعنی برقراری ارتباط بین آن چیزهایی که قبلاً ارتباطی به هم نداشت؛ این خصوصیت به نحوی معنادار در همه سنین و مراحل رشد دیده می شود. فرآیند خلاق دربرگیرنده انتخاب، استدلال و تفکر عمیق است و مستلزم خلاصه کردن اطلاعیه ادراکی و تغییر و تبدیل آن به شکلی تازه است آدم های خلاق منفعل نیستند. هر چند که ما برای خلاقیت ارزش قایلیم و می خواهیم آن را تشویق کنیم، ولی ممکن است بعضی ها کودکان خلاق را مزاحم بدانند زیرا زیاد سوال می کنند و می خواهند به جای پذیرش دیدگاه بزرگسالان اطرافشان ، امکانات دیگر را بررسی کنند.

خلاقيت قابليتي است كه در همگان وجود دارد اما نيازمند پرورش و تقويت مي‌باشد تا به سر حدشكوفايي برسد. فرد خلاق كسي است كه از ذهني جستجوگر و آفريننده برخوردار باشد. خلاقيت عبارت است از « توانايي ديدن چيزها به شيوه هاي جدي، شكستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب ها، فكر كردن به شيوه اي متفاوت، ابداع چيزهای جديد، استفاده از چيز هاي نا مربوط و تبديل آن به شكل هاي جديد.» می توان نتیجه گرفت که خلاقیت برآیند فرآیندهای ذهنی و شخصیتی فرد بوده و به تولیدات و آثاری منجر می شود که نو و بدیع بوده، خاصیتی متکامل داشته و با واقعیتها، منطبق بوده و در غایت به سود جامعه بشری هستند.

ویژگی های خلاقیت در کودکان خردسال:
تعریفی که از خلاقیت و تخیل آورده ایم بر کشف تازه و بر ارتباط دادن بین آن چیزهایی که قبلاً با هم ارتباط نداشتند و بر توانایی درونی کردن ادراکات با توسل به تخیل تاکید دارد، اما چگونه می توانیم این تعاریف را به کودکان خردسال ربط دهیم؟

غالباً چیزهایی که آن ها کشف می کنند تازه نیستند و مدت ها آدم های دیگری کشف شان کرده اند ولی این کشفیات برای کودک تازگی دارد. خلاقیت در کودکان یعنی اولین باری که ارتباطی را که قبلاً کشف نکرده بوده اند، کشف کرده اند. آنریزگ و یالونگو (۱۹۹۳) در تعریف خلاقیت در سالهای اولیه کودکی راه های زیر را پیشنهاد می کنند.

کودکان خلاقند در صورتی :  

کاوش کنند و بیازمایند.
مدت طولانی بر روی یک تکلیف تمرکز کنند.
به آشفتگی نظم بدهند و با پدیده ای قدیمی و آشنا کار تازه ای کنند.
با تکرار، چیز تازه ای بیافرینند.
برای تربیت تخیل و خلاقیت در کودکان باید مطمئن شویم که کودکان به تجارب گسترده ای دسترسی دارند تا از طریق آن بتوانند خلاقیت و تخیل خود را رشد دهند. یکی از راه های گسترده تر کردن تجارب کودکان، استفاده از محیط اجتماعی است. محیط اجتماعی بخشی از تجربه هر روزه کودکان است که والدین و مربیان می توانند از این محیط برای افزودن به غنای تجربیات کودک استفاده کنند.

در این جا به چند مورد که والدین و مربیان می توانند برای پرورش خلاقیت و تخیل کودکان در محیط اجتماعی بدان توجه داشته باشند اشاره می کنیم.
۱ – درباره جنبه های مختلف محیط اجتماعی و امکاناتی که برای خلاقیت و تخیل ایجاد می کنند فکر کنید.
۲- ممکن است با بچه ها به پارک یا بیرون شهر بروید. در هر حال مطمئن شوید که کودکان دقت کافی برای مشاهده، تبادل نظر و ثبت محیطی که به دیدن آن رفته اند دارند.
۳- اگر به محل های کار می روید مثل مغازه یا ایستگاه آتش نشانی ابتدا با افرادی که در آن جا کار می کنند حرف بزنند و مطمئن شوید که آن ها از این که شما به آن جا می روید رضایت دارند.
۴- با افرادی که در منطقه شما می توانند شما را از وقایعی مثل جشن ها مطلع کنند در تماس باشید تا کودکان بتوانند از قبل خودشان را آماده کنند.
۵- درباره لوازمی که کودکان ممکن است به آن نیاز داشته باشد فکر کنید، برای مثال یک ذره بین برای دیدن جزئیات گیاهان و سطوح
۶- توانایی بالقوه چیزهای آشنا را نادیده بگیرید نگاه کردن به ساختمان هایی که کودکان در آن هستند از دیدگاهی خلاقانه و پر تخیل چشم کودکان را باز می کند.

ویژگیهای کودکان خلاق:

*خلاقيت ، شکل کنترل شده يا محدود شده اي از تخيل است . خلاقيت ها ي افراد نه تنها براي زيبايي ظاهري ، بلکه به خاطر نتايج نهايي که در بر دارد  به کار برده ميشود . اين نتيجه نهايي معمولاً شکلي به خود مي گيرد که ديگران نيز مي توانند آن را ببينند . خلاقيت ممکن است خلق يک نقاشي ، يک لباس ، يک قطعه کوچک موسيقي يا پختن يک غذاي جديد باشد  به واسطه خلاقيت ، شخص مي تواند به پيشرفتهاي انساني خود بيافزايد ، همچنين افرادي که داراي قوه تخيل زيادي هستند نسبت به کساني که فاقد خلاقيت هستند ، معمولاً به پيشرفتهاي بيشتري در زندگي نائل مي شوند . خلاقيت حتي در سنين کودکي نيز خود را نشان مي دهد.
خلاقيت حتي در سن کودکي نيز خود را نشان مي دهد . اغلب خانواده ها شايد با اين نوع پديده ها در رفتار ،کردار و گفتار کودکان خود مواجه شوند . برخي از آنان يا بي توجه هستند و يا کم توجه ؛ با اين حال آن دسته از والدين که به کوچکترين رفتارهاي کودکان خود توجه دارند ، مي توانند با به کارگيري توصيه هاي 12 گانه پرورش خلاقيت ، کودکان خود را به مرحله خود شکوفايي سوق دهند ،البته به کار گيري اين روش آنچنان هم ساده نيست . داشتن صبر و حوصله از يک سو و نکته سنجي دررفتار کودکان مي تواند آينده درخشاني را براي کودک شما رقم بزند .

*  براي ايجاد سؤالات تازه در ذهن کودکتان ، او را راهنمايي کنيد . آموزش به کودک بايد طوري باشد که او را به طرف پرسشهاي تازه هدايت کند . معلم بايد هنگام جواب دادن به سؤالات کودک ، او را به سمت مهارتهاي جديد سوق دهد و از به کار بردن کلماتي مانند بله،خير،هرگز و امثال آن دوري کند . اين نوع جوابها نمي تواند ارتباط کاملي بين سؤالات کودک و معلومات قبلي او برقرار کند.

* حسن کنجکاوي در کودکان را پرورش دهيد . براي اين امر، هيچ چيز مثل پاسخهاي صحيح و مناسب به پرسشهاي او موثر نيست . سؤال ، در واقع انعکاس از ذهن تشنه اي است که مي خواهد با دريافت جواب از فردي که بهتر از او مي داند خود را سيراب کند ، اگر چه احتياج ، بايد فوراً برآورده شود اما کمي مکث بين سؤال و جواب ، غالباً مي تواند افکار و ايده اي مفيد جهت مباحثه و گفتگو به بار آورد .

* والدين و مربيان ، نه تنها بايد درباره امور مربوط به کودک ، بلکه درباره امور خانه و مدرسه نيز از او نظر خواهي کنند و عقايد او را مانند عقايد بزرگسالان در حضور خود ، به بحث و گفتگو بگذارند .

* به عقايد جديد و تازه کودکتان احترام بگذاريد . کودکاني که به نوعي خلاقيت آنها برانگيخته شده ، روابط و مفاهيم را درک مي کنند . لذا والدين و مربيان آنها ممکن است به آنها توجه نداشته باشند و حتي گاهي او عقايد خود را چنان مطرح کند که بزرگسالان قادر به ارزشيابي وجايگزيني آنها نباشند ، تشويق کودکان به ابرازعقايد جديد ، مي تواند در رشد خلاقيت آنها موثر واقع شود .

* از مراقبتها و دخالتهاي بيش از حد در زندگي کودکان اجتناب کنيد . يکي از ويژگيهاي انسان خلاق اين است که تواناييش را خودش به کارمي اندازد . وظيفه والدين و مربيان اين است که اين قابليت را در او زنده نگاه دارند و به کودکان اجازه دهند بعضي اوقات مطابق سليقه خود اشياء را کشف کنند . مراقبتها و دخالتهاي زياد از حد بزرگسالان در زندگي و رفتارهاي کودکان ، قابليت يادگيري مبتکرانه آنها را تضعيف مي کند .

* از کودکان بخواهيد که اشياء و امور نيمه تمام را تکميل کنند ؛ از کودکان تقاضا کنيد تا جملات نا تمام و داستانهاي نا کامل ، تصاوير و نقاشي هاي نيمه تمام و حتي اشياء ناقص را کامل نمايند . براي اواسباب بازي هايي بخريد که خودش بتواند آنها را به يکديگر متصل کند و با آنها مدلهاي مختلف خلق کند .

* اجازه دهيد اشيا را از نزديک لمس کنند. علاوه بر مشاهده اشيا لازم است کودک آنها را لمس نمايد ، زيرا مشاهده شيء به تنهاي کنجکاوي کودک را ارضا نمي کند ، کودکاني که از لمس کردن اشيا محروم مي شوند توانايي لازم جهت کشف و اختراع را از دست مي دهند . مشاهده همراه با لمس اشيا ، آنها را در بازي هاي خيالي ، اختراعات و پاسخ گويي به آزمونهاي خلاقيت ياري مي دهد . به کودکان اجازه دهيد وسايل بي خطر خانه را لمس نمايند. خصوصا کودکان بيرون کشيدن وسايل آشپزخانه از داخل کابينتها و بازي با کاسه و قابلمه و بشقابها را بسيار دوست دارند .

* براي کودکان هميشه يک مارک خاص آدامس ، بستني يا چيزهاي مورد علاقه را نخريد. کودکان را تشويق کنيد در خريد خوراکي و پوشاک ، مدل هاي مختلفي را امتحان کنند و از خريد کالاهاي تکراري و يکسان اجتناب کنيد .

* کودک را هميشه از يک مسير خاص به خانه نبريد . زماني که با او بيرون مي رويد ، هنگام برگشتن به خانه به او توضيح دهيد که  مي خواهيد از يک راه جديد به خانه برويد. او از اين طريق در مي يابد براي رسيدن به يک هدف راه هاي مختلفي وجود دارد .

* در مورد کاربردهاي مختلف يک وسيله خاص از کودکان سؤال کنيد . کاربرد ابزارها و وسايل مختلفي که را در خانه داريد ، براي کودک شرح دهيد و از او بپرسيد: به نظر تو اين وسيله چه کاربردهاي ديگري مي تواند داشته باشد . به اين طريق شما ذهن کودک را مستعد مي کنيد .

* از مکان هاي جديد ديدن کنيد  همراه با کودک به نمايشگاهها و موزه هاي مختلف و طبيعت زيبا برويد ، اجازه دهيد او از نزديک مکان هاي گوناگون را شناسايي کند .

* به اتاق او کاغذ هاي سفيد بچسبانيد . حدود يک متر از اتاق کودکتان را از سطح زمين به طرف بالا به طور سراسري و افقي کاغذ سفيد بچسبانيد و به او بگوييد هر طور که دوست دارد روي آنها نقاشي و طراحي کند . در تزيين اتاق او از سليقه اش استفاده نماييد . به او ياد دهيد که هر چند روز يک بار محل وسايلش را در اتاق تغيير دهد تا به اين وسيله زمينه خلاقيت در او پرورش يابد.